Levinas

Als theoloog heeft Marcel Poorthuis zich verdiept in het jodendom en publiceerde in 1992 zijn dissertatie over de filosofische Talmoedteksten van de Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas (Het gelaat van de Messias, Zoetermeer 1992).

De filosoof Levinas
Deze filosofie is gestempeld door de fenomenologie van Edmund Husserl. De fenomenologie gaat ervan uit dat de kennis die wij van de werkelijkheid hebben ons toegankelijk is via ons bewustzijn. De wereld buiten ons bewustzijn om, daar valt weinig over te zeggen. Zowel natuurwetenschappen als geesteswetenschappen berusten op menselijke ervaring, en de eerste kan dus niet bij voorbaat ‘objectiviteit’ claimen tegenover het ‘ subjectieve’ van de geesteswetenschappen. Met deze moeilijke zinnen wil een ideaal worden uitgedrukt: de fragmentatie in deelgebieden en elkaar bestrijdende disciplines zou kunnen worden overbrugd door een strenge filosofie, waardoor ook de kloof tussen natuur-en geesteswetenschappen niet definitief hoeft te zijn.

Het gelaat van de ander
Levinas is leerling van Husserl, maar ontwikkelt tegelijkertijd zijn eigen filosofie: hij is overtuigd dat het westerse denken stelselmatig de primaire betekenis van de andere mens is vergeten. Het gelaat van de ander is niet louter een fenomeen, dat ik kan begrijpen tegen de horizonten van taal, cultuur en lichamelijkheid. Het gelaat van de ander overrompelt mijn denken en is zoiets als een gat in de horizon, een betekenis die alle grenzen van taal en cultuur overstijgt. De vergetelheid van de ander waaraan het westen lijdt is feitelijk een soort van gewelddadigheid. Het Westerse denken zou dan ook kunnen worden samengevat met het woord van Herakleitos:oorlog is de vader van alle dingen. Maar ook de religie gaat niet vrijuit: door vergeving door God te beloven zonder herstel jegens de naaste wordt de mens van het kostbaarse beroofd dat hij bezit: zijn verantwoordelijkheid.

Kopstukken
Samen met de filosoof Joachim Duyndam schreef hij in de serie Kopstukkken (Lemniscaat) een toegankelijke inleiding tot het denken van deze grote joodse denker. Ook zijn ze bestuursleden van de Levinas-studiekring die een eigen website met bibliografie verzorgt.

Humanisme en religie
Eveneens met Joachim Duyndam en met collega Theo de Wit gaf hij een bundel uit: Humanisme en religie. Het humanisme is zowel product van de religie als betwisting ervan. In zijn beste vorm kan het humanisme gezien worden als een kritisch correctief dat de religie ervoor behoedt in een mensvijandigheid en obscurantisme te vervallen. Vaker parasiteert het humanisme op de gemakkelijke tegenstelling tussen vrije religiositeit en institutionele religie, die feitelijk leidt tot een romantische overschatting van het individu en geen verweer heeft tegen commerciële exploitatie van spiritualiteit.

 

Zie hiervoor onder andere:

Poorthuis, M.J.H.M. (2015). The Holy Text and Violence: Levinas and Fundamentalism. In Ch. Bremmers, A. Cools, A. Breitling (Eds.), Debating Levinas’ Legacy. (Forthcoming). Leiden: Brill Academic Publishers.

Poorthuis, M.J.H.M. (2010) Vergeving van het onvergeeflijke: Over de filosofische Talmoedlezing van Emmanuel Levinas Jegens de Ander. Amsterdam: Mastix Pers.

Poorthuis, M.J.H.M. (2006). ‘Gott steigt herab’. Levinas uber Kenose und Inkarnation. In Chr. von Wolzogen Frank Miething (Ed.), Apres Vous. Denkbuch fur Emmanuel Levinas (1906-1995) (pp. 196-212). onbekend: onbekend. (Apres Vous. Denkbuch fur Emmanuel Levinas (1906-1995)).

Poorthuis, M.J.H.M. (2004). Zorg en surplus. Tussen onbegrensde verantwoordelijkheid en verdelende rechtvaardigheid. In J. Duyndam & R. van Riessen (Eds.), Mededelingen van de Levinas studiekring (pp. 25-42). (Mededelingen van de Levians studiekring).

Poorthuis, M.J.H.M., & Duyndam, J. (2003). Levinas. Serie Kopstukken. Rotterdam: Lemniscaat. (Kopstukken).

Poorthuis, M.J.H.M. (2003). Vergeven en vergeten. Emmanuel Levinas over het verstrijken van de tijd. Filosofie.

Poorthuis, M.J.H.M. (1998) Asymmetrie, Messianismus, Inkarnation. Die Bedeutung von Emmanuel Levinas für die Christologie. In Josef Wohlmut (Ed.), Emmanuel Levinas – Eine Herausforderung für die christliche Theologie, (pp. 201-213). Paderborn.

 

Bestellen: 
Het proefschrift Het Gelaat van de Messias van prof.dr. M.J.H.M. (Marcel) Poorthuis kunt u hier bestellen.
Het boek vergeving van het onvergeeflijke kunt u hier bestellen.