Beeldvorming islam

Van harem tot fitna

Marcel Poorthuis & Theo Salemink

Beeldvorming over de islam in Nederland

1848-2010

Valkhof Pers Nijmegen 2011

Er waart een spook door Europa. En dat is dit keer niet het communistisch spook, maar het is de islam. Dat zegt de populistische politicus Geert Wilders op 2 oktober 2010 in Berlijn. Het betreft niet, zoals in vroeger dagen, de islam voor de poorten van Wenen of in verre kolonies, maar de islam binnen Europa. Wilders spreekt van een ‘derde invasie’, waar geen zwaard aan te pas komt, maar wel immigratie en de baarmoeder. Hij noemt dit een nieuwe vorm van fascisme. Anderen menen dat juist Wilders en zijn voorgangers als Fortuyn fascisten zijn en spreken van een ‘eeuwige terugkeer van het fascisme’.

In dit actuele, gepolitiseerde debat spelen ‘beelden’ over deislamuit het verleden een belangrijke rol. Oude beelden uit de Middeleeuwen worden gerecycled, maar ook beelden uit de tijd van missie, zending en kolonialisme. Beelden over duivels heidendom, ‘natuurlijke religie’ of later over ‘sporen van goddelijk licht’ deden de ronde in wat toen nog een christelijke natie was. Islamologen zochten naar de ‘historische’ islam maar konden hun koloniale context niet altijd afschudden. En er bestond een traditie van een exotisch-erotische verbeelding van de islam in de lijn van Duizend-en-een-nacht. Viriele arabieren, romantische soeqs en verleidelijke haremvrouwen.

Vanaf de jaren zeventig ontstaan nieuwe beelden, die al dan niet een hybride fusie aangaan met de oude beelden. Christenen spreken over dialoog en ontmoeting, over ‘kinderen van Abraham’ in een tijd dat Nederland geen christelijke natie meer is. De SGP houdt het evenwel bij de christelijke natie die moet beschermen tegen de ‘valse godsdienst’ van zowel roomsen als moslims.

In het maatschappelijk domein ontvouwt zich eerst de droom van een multiculturele samenleving of een islamitische zuil als bekende weg naar emancipatie. De Rushdie-affaire is een steen in de vijver: ook progressieve journalisten spreken over het islamitisch gevaar. Porogressieve politiek dreigt keer op keer bij extreem rechts op schoot te zitten als het om de islam gaat: ideologieën verwateren, uitgezonderd het islambeeld.

Vanaf de jaren ’90 verschijnt een nieuw politiek anti-islamisme dat spreekt van een islamisering van Nederland. Een nieuwe nationale identiteit wordt gebaseerd op jodendom, christendom en humanisme. Wie weet wat ontbreekt mag het zeggen.

Meer radicale humanisten zien in alle religies een potentieel gevaar, waarmee islam nu samen met jodendom en christendom in de beklaagdenbank zit.  Steeds meer wordt de politiek gezien als een clash of civilisations met apocalyptische trekken, een visie die in Amerika al een groot deel van de bevolking in de greep heeft, maar ook in Nederland oprukt.. Zowel christelijk-apocalyptische beelden als de (verrassend overeenkomende) islamitisch-apocalyptische beelden worden in dit boek besproken.

Dit boek doet onderzoek naar de beeldvorming over de islam in Nederland gedurende anderhalve eeuw, oud en nieuw, religieus, maatschappelijk, wetenschappelijk, artistiek en politiek. In het omvangrijke slotdeel wordt zichtbaar hoe sinds de jaren tachtig steeds meer op zich zelf seculiere zaken, van sociale kwestie tot integratie, van onderwijs tot kleding, van criminaliteit tot cultuur, in verband worden gebracht met een vermeende tegenstelling tussen westerse beschaving en islam. Een nieuwe nationale ‘identiteit’ ontstaat, die zowel de ‘verzuilde’ pacificatie van de eerste helft van de 19e eeuw als de libertijnse eenheidscultuur van de jaren zestig en het multiculturalisme van daarna moet vervangen. En de Nederlandse moslims vallen volgens spraakmakende politici buiten deze nieuwe nationale identiteit. Deze denkbeelden zijn niet nieuw: dit boek traceert de bronnen.

Drieluik over beeldvorming in Nederland
Dit boek over beeldvorming van de islam vormt het derde deel van een drieluik over Nederlandse beeldvorming van ‘de anderen’:  Een donkere spiegel over de beeldvorming over het jodendom uit 2006, Lotus in de Lage Landen over de beeldvorming over oosterse religies, met name het boeddhisme uit 2009.

 

 

 

 

 

 

 

Beeldvorming van de islam in Andalusië (2010).